Müdahale hakk? yerine yeni kavram

Radikal, 23 September 2008

Çifte standard?n hâkim oldu?u günümüzde, ‘koruma sorumlulu?u’ müdahale hakk?n?n yerine geçmeli. Güçlü ülkelerin etrafa roket saçma hakk?na de?il, tamamen güçsüz devletlerin ihtiyaçlar?n? kar??lama sorumlulu?unu öne ç?karan bu kavram, kriz önlemeye odaklan?yor

Kendimizi her ?eyin saf ak?lla ilgili oldu?una inand?rmak isteyebiliriz, ama kamu politikalar? meselelerine yo?un biçimde bula?m?? olanlar?m?z?n ço?u için adeta sürekli olarak bir parça duygusal tetikleyicinin varl??? da söz konusu.

Çok eskiden beri dünyan?n büyük bölümünün kitlesel vah?et suçlar?na kay?ts?z ve kinik bir tepki vermesini basitçe tahammül edilemez bulanlar?m?z ve yeni ‘koruma sorumlulu?u’ fikrini devlet egemenli?inin art?k öldürme yetkisi olarak görülmemesini sa?lamak üzere en büyük umut olarak benimsemi? olanlar?m?z için bunun bilhassa do?ru oldu?unu dü?ünüyorum.

Pol Pot’u durduran olmad?

Birçoklar? için bu duygusal tetikleyici Holokost’un can yakan hat?ralar? olacakt?r. Ba?kalar? için ki?isel bir kay?p ya da Ruanda ya da Srebrenitsa’dan kurtulanlarla yak?n ilgisinin bulunmas?. Birçok kamu yetkilisinin bu durumlarda daha etkili bir uluslararas? tepki geli?tirmek için daha -çok daha fazla- ?ey yapm?? olabilme hissiyle dolu oldu?unu biliyorum. Benim için, duygusal ve entelektüel manada yolculuk 40 y?l önce Kamboçya’da ba?lad?.

Çal??mak ve alt? ay kalmak üzere Avrupa’ya ilk gezisini yapan ve daha sonra onlarca Asya, birkaç Afrika ve Ortado?u ülkesine giden genç bir Avustralyal?’yd?m. Ve bu ülkelerin her birinde, benimle ayn? ku?aktan hayat dolu ve parlak çok say?da insan?n hayatlar?n? ö?renmek üzere ö?renci kampüslerinde, ö?renci evlerinde ve üçüncü s?n?f trenlerde ve hurda köy otobüslerinde uzun saatler ve günler geçirdim.

Sonraki y?llarda yol boyunca tan??m?? oldu?um ya da o s?rada orada bulunan ve bir ?eyler payla?t???m Endonezyal?lar, Singapurlular, Malezyal?lar, Taylandl?lar ve ba?kalar?yla s?k s?k rastla?t?m. Ama o zaman Asya’da ziyaret etti?im tüm ülkeler aras?nda sadece birinde, Kamboçya’da, tan??t???m ve dost oldu?um genç erkek ve kad?nlar? ya da onlara benzeyenleri daha sonra asla görmedim.

Ac? bir ?ekilde eminim ki bunun sebebi, hepsinin Pol Pot’un ölüm saçan soyk?r?m rejimi alt?nda birkaç y?l içinde ölmü? olmas?yd? - her biri ölüm tarlalar?nda orta s?n?fa mensup ve ayd?n devlet dü?manlar? olarak hedef al?nm?? ya da 1 milyondan fazla insan gibi k?rsalda çal??mak üzere zorla sürülerek açl?k veya hastal?ktan ölmü?tü.

2005’te kabul edildi

Avustralya D??i?leri Bakan? olarak Güneydo?u Asyal?, Çinli, Amerikal? ve BM’deki meslekta?lar?mla Kamboçya’da bar?? için sürdürülebilir bir ilke bulmak ve uygulamak için çal??t???m 1980’lerin sonu ve 1990’lar?n ba??ndaki uzun ve me?akkatli y?llar boyunca, bu ak?ldan ç?kmayan hat?ra benim için temel motivasyon oldu. 1990’lar?n ortalar?yla sonlar?nda Orta Afrika ve Balkanlar’da patlak veren trajik olaylar? çaresiz ve uzaktan izlerken, bu hat?ra beynimde sürekli dönüp duruyordu.

Ve beni, uluslararas? toplumun kitlesel vah?et suçlar?n? önleme ve bunlara tepki vermede bölünmeyi sürdürmek yerine birle?mesini sa?layacak kal?c? kavramsal ve pratik bir cevap bulmak için dünya genelindeki meslekta?lar?mla çal??maya iten de buydu. Sonuçta ortaya ç?kan ‘koruma sorumlulu?u’ fikri, devlet ve hükümet ba?kanlar? düzeyinde gerçekle?tirilen 2005 Dünya Zirvesi Genel Kurulu taraf?ndan oybirli?iyle kabul edildi.

Askeri olmayan eylem öncelikli

‘Koruma sorumlulu?u’ lisan? ‘müdahale hakk?’ lisan?n? kas?tl? olarak tersine çevirerek, büyük ve güçlü ülkelerin etrafa roketlerini saçma haklar?na de?il, tüm devletlerin tamamen güçsüz devletlerin ihtiyaçlar?n? kar??lama sorumlulu?una odakland?. Bir ülkenin halk?n?n kitlesel vah?et suçlar?ndan korunmas? öncelikli olarak o ülkenin kendi hükümetinin i?iydi; ama bunun mümkün olmad???n?n ya da istekli olunmad???n?n kan?tlanmas? halinde, bu sorumluluk uluslararas? toplumun di?er üyelerinin önleyici destek sunmas? ve e?er gerekirse etkili bir biçimde tepki göstermesini gerektiriyordu.

Askeri müdahale -‘insani müdahale hakk?na’ dair evvelki tart??man?n merkezindeki mevzu- istisnai olaylar için hâlâ bir seçenek, ama sadece son çare olarak ve e?er BM Güvenlik Konseyi onay verirse. Koruma sorumlulu?u zorlay?c? güçten çok daha fazlas?n? ifade ediyor: Tüm durumlarda öncelikle askeri olmayan eyleme öncelik vererek bir krizi önlemek ve kriz s?ras?nda tepki vermenin yan? s?ra sonras?nda yeniden in?a çal??malar?na giri?mek.

Elimizdeki en iyi seçenek

Bu kinizm, çifte standart, ilkel ulusal ç?kar iddialar?, üst düzey reel politika ve politik avantaj için dü?ük seviyeli manevra dünyas?nda, fikirlerin pek önemli olmad???na inanmak çok kolay. Ama baz? fikirler önemlidir. Ve bu yeni tarz?n kabulü ve uygulanmas? konusunda önümüzde duran bütün zorluklara kar??n, koruma sorumlulu?undan daha iyisini (sadece teoride de?il, pratikte de) yapabilme potansiyeli ta??yan çok fazla fikir yok. (Radikal’e özel, 1988-1996 aras?nda Avustralya d??i?leri bakanl??? yapt?, Uluslararas? Kriz Grubu’nun Ba?kan?)